Inleiding Het plezier van de tekst

• Introductie
• Vertalingen van Le plaisir du texte
• Artikelen over Le plaisir du Texte

Introductie

Het boekje Le plaisir du texte is voor mij een van de boeiendste essays van Roland Barthes. In de periode 1984-1986 heb ik met enkele vrienden (Wim Kuijt, Marianne Beelaerts en Laurens ten Kate) het boekje mogen en kunnen vertalen. De vertaling is in 1986 uitgegeven door de SUN, maar inmiddels niet meer verkrijgbaar.

Le plaisir du texte is geschreven in augustus 1972 en gepubliceerd in 1973.

Door Jacques Vogelaar wordt het boekje als volgt getypeerd: "Dit boekje neemt binnen het werk van Roland Barthes (1915-1980) een cruciale plaats in. Het geeft een verschuiving te zien van theoretisch geformuleerde opvattingen over literatuur, cultuur, mythe en tekenleer, naar een meer literaire benadering van verschillende onderwerpen. Het boekje bestaat uit korte fragmenten die listig volgens het alfabet gerangschikt zijn, zo open dat de lezer alle vrijheid heeft. Plezier is een woord dat zowel het genoegen als het genot omvat, het eenvoudige genoegen van het lezen alsook het genot dat gepaard kan gaan met de lectuur van een tekst die veroverd moet worden. De erotische bijbetekenis speelt voortdurend een rol in de omgang van Barthes met teksten. 'Stijl' is daarbij een sleutelwoord. Eigenlijk is het boekje één grote liefdesverklaring aan de literatuur. En tegelijk een verdediging van lezen en schrijven tegen een dor academisme én tegen de blikvernauwing ten gevolge van een ideologische benadering."(bron Biblion)

Kenmerkend voor Barthes is de intertekstualiteit, door Julia Kristeva ook wel "een mozaiek van citaten" genoemd. Woorden, tekstfragementen, krijgen hun betekenis in hun tekstuele omgeving. Een betekenis die onzeker en voorlopig is. De auteur heeft weinig grip op de betekenis die de lezer zal geven aan de tekst. Het is immers de lezer die voortdurend betekenis tot stand brengt, afhankelijk van de teksten die hem of haar doorkruisen. Het is de lezer die in een tekst duikt, er weer van opkijkt, overstapt naar een andere tekst, weer terug komt en onophoudelijk betekenissen produceert. Dit intertextueel lezen raakt aan het schrijven.

De tekst komt volgens Barthes "niet tot stand door een organisch rijpingsproces of een hermeneutisch verdiepingsproces, maar eerder door de seriële beweging van verplaatsingen, verdichtingen en variaties" aldus Jos de Mul.

Het plezier van de tekst is fragmentarisch en door en door intertextueel. Het boekje doorkruist ondermeer de volgende gebieden:

• de filosofie (Nietzsche, Derrida)
• de psychoanalyse (met name Lacan)
• de linguistiek (Kristeva, Benveniste, Hjelmslev, Saussure)
• de (ideologische) kritiek
• de directe omgeving van Barthes (onder andere de groep van Tel Quel en andere Parijse intellectuelen en schrijvers zoals Bataille en Sollers).

Het is tevens een programmatische tekst dat elementen van een "theorie van het lezen" bevat en waarin een lees/schrijfpraktijk wordt ontwikkeld die kenmerkend is voor het verdere werk van Barthes.

Het plezier van de tekst, in zijn opzet fragmentarisch van aard, wordt op deze website aangeboden en (gedeeltelijk) voorzien van annotaties.

Medio jaren '80 was ik van plan een uitgebreide annotatie bij het Plezier van de Tekst te schrijven. Het kwam er niet van. Begin 21e eeuw maakte ik een kleine aanvang maar liet het vanwege mijn werk weer liggen. Nu is het moment daar om dit, anno 2019, weer op te pakken. Zie verder de pagina annotaties bij Het plezier van de tekst

Enkele verwijzingen tot slot:

• Introductie van Armine Kotin Mortimer (uit: The gentlest Law, Lang 1989)
• Feestrede uitgesproken bij de verschijning van de vertaling van Het plezier van de tekst eind 1986.
• Interview met Barthes over Le plaisir du texte (Ina.fr). Video op ubu.com.

In 2000 is een nieuwe editie van Le plaisir du texte verschenen bij Seuil, voorzien van een voorwoord van Carlo Ossola en uitgebreid met het artikel Variations sur l'écriture. Dit artikel is uiteraard opgenomen in de Oeuvres Complètes maar verder niet eerder gepubliceerd geweest.

Roland Barthes 160 p., 04/10/00, Collection : Essais littéraires (H.C.) ISBN : 2020417871

Voici enfin recomposé et présenté pour la première fois, un ambitieux projet de Roland Barthes: celui de suivre, dans l'histoire de l'humanité, le processus de lent dépôt de la trace de l'écriture, signe monumental, matière gravée ou peinte, allant jusqu'à la composition du texte, l'émergence de la lecture, du lecteur. Conçus entre 1971 et 1973, subdivisés en rubriques et paragraphes suivant un schéma homogène, Le Plaisir du texte et Les Variations sur l'écriture eurent des destins différents: alors que le premier connut immédiatement un grand succès, le second, destiné à une collection italienne, ne fut jamais publié qu'à titre posthume dans les Ouvres complètes de Barthes. Relire aujourd'hui ces deux textes dans la reconstruction historique proposée ici, ainsi qu'ils avaient été conçus, cela signifie retrouver les raisons d'une " pratique infinie" : celle de la mémoire et de la fidélité à l'écriture. C'est peut-être là, avant l'essaimage éphémère des signes sur les écrans d'ordinateur, le dernier hymne au texte comme " marque indélébile " d'une civilisation, hymne à la fidélité du scribe et à la liberté du lecteur.

Cette nouvelle édition a été établie et préfacée par Carlo Ossola, professeur au Collège de France.

Vertalingen van Le plaisir du texte

• Nederlands: Het plezier van de tekst, SUN, 1986 (vert. Frans van de Pol) online op deze site
• Nederlands: Het plezier van de tekst, Cultuurcentrum Mechelen, 2013 (vert. Ben Meewis op basis van de vertaling 1986)
• Engels: The Pleasure of Text, Hill and Wang, 1975 (vert. Richard Miller)
• Duits: Die Lust am Text, Suhrkamp, 1974 (vert. Traugott König)
• Noors: Lysten ved teksten, Oslo: Solem, 1990 (vert: Arne Kjell Haugen) ISBN 82-560-0641-2
• Deens (?): Roland Barthes: Lysten ved teksten & Variationer over skriften. Rævens Sorte Bibliotek nr 57 København, 2003, (vert Steffen Nordahl Lund). ISBN 877378222
• Fins:Tekstin hurma, Vastapaino Tampere, 1993 (vert. Raija Sironen)
• Italiaans: Il piacere del testo, Torino: Einaudi, 1975
• Spaans: El placer del texto, Ed. Siglo XXI, México, 1974 (vert. Nicolás Rosa en Oscar Terán)
• en verder ??

Artikelen en boeken gewijd aan Le plaisir du texte

ETTE, Ottmar (2010). Die Lust am Text: Kommentar von Ottmar Ette Suhrkamp, ISBN13: 978-3-518-27019-6 (Duits)

MORTIMER, Armine Kotin (1989). The gentlest Law: Roland Barthes's The Pleasure of the Text Peter Lang, ISBN13: 978-0-8204-0944-3 (Engels)

Artikelen die specifiek of grotendeels gewijd zijn aan Le plaisir du texte:

• Barthes (Roland), Supplément, Art Press nr 4 1973 (in: OC3 II p 1588)
• Barthes (Roland), L'adjectif est le 'dire' de desir (interview met Bertrand Visage), Gulliver nr 5, maart 1973 (in Grain de la voix, in OC II p 1695)
• Gallop (Jane), Feministiese kritiek en het plezier van de tekst. In: Tijdschrift voor vrouwenstudies nr 25, 1986
• Pol (Frans van de), De oorlog en het plezier van de tekst. In: Gaya Scienza nr 6, 1988

Het manuscript

De volgende artikelen gaan specifiek over de manuscripten van Barthes (die van uitgeverij Seuil en die uit de nalatenschap van Barthes):